Zaczyna się wiek dwudziesty. Mamy telefon, zaczynamy kombinować z radiem, kompozytorzy muzyki coraz bardziej odlatują w dziwne klimaty, pora aby zagrał prąd! Już wiadomo, że się da, teraz trzeba tylko zrobić tak aby miało to sens. No i tu zaczyna się cała zabawa i radosne eksperymentowanie. Dzisiaj mamy mikroprocesory, słuchawki true wireless, ale sto lat temu jakby było tego mniej. Do tego stopnia mniej, że nad głośnikami zastanawiano się dopiero jak to to zrobić. Mimo wszystko pan Cahil stworzył taaakie duuże coś, co przecież grało. Mimo wszystko nie każdy miał tyle rozmachu, a przede wszystkim pieniędzy żeby stworzyć potwora, który aby zagrać przez telefon musiał pobierać tyle prądu ile mniejsze miasteczko.
Zaczęto więc kombinować i pomniejszać co się dało. Kilka lat po debiucie Telharmonium powstał na przykład Choralcelo czyli faktycznie Telharmonium w pomniejszeniu. co prawda to nie był jeszcze instrument przenośny tylko coś, co dało się zmieścić w piwnicy większego domu, ale paru bogatych, którzy mieli pół miliona dolarów mogło sobie na taki instrument pozwolić. Pamiętajmy, że przez te wszystkie lata dolar cośkolwiek zmienił wartość i na dzisiejsze czasy byłoby to raczej kilkanaście milionów czyli tyle, że można by kupić za to po jednym reprezentacyjnym mieszkaniu w każdym z województw albo niemal całkowicie wypełnić basen olimpijski piwem. W każdym razie tych instrumentów sprzedano kilkadziesiąt, co świadczy chyba tylko o tym, że są jeszcze na świecie ludzie, którzy wolą kupić organki zamiast mieszkania.
Tak w ogóle do lat trzydziestych zaczęły powstawać mniej lub bardziej eksperymentalne instrumenty elektroniczne, które miały bądź to zastąpić organy, bądź to wspomóc szalonych kompozytorów w ich równie zwariowanej muzyce, ewentualnie miały być średnio tanim gadżetem dla muzyków. Niemal wszystkie tego typu instrumenty zostały wyprodukowane w jednym lub kilku egzemplarzach i do dziś przetrwała tylko niewielka część z nich. Mimo to niektóre pomysły były na prawdę ciekawe. Powstawały instrumenty, które odtwarzały zapisane na taśmie dźwięki czyli odpowiedniki dzisiejszych samplerów, z których pierwszy prawdopodobnie powstał już w roku 1912 i nazywał się Sound Producing Machine. Było to urządzenie badawcze, które pomagało zrozumieć naturę dźwięku. Prócz tego na początku wcale nie było jasno powiedziane, że jedynom słusznom drogom jest klawiatura. Były paski pokryte skórą, po których przesuwało się palcem, co umożliwiało tworzenie efektów typu glissando. Była tarcza, która na obwodzie miała również element, po którym przesuwało się palec. Była nawet warstwa blachy na podłodze, po której można było chodzić lub tańczyć i w ten sposób zmieniać wysokość dźwięku, a nawet taśmy perforowane, na których można było zapisać melodię, którą potem instrument odtwarzał. W końcu powstało kilka instrumentów opartych na elementach optycznych, co umożliwiało zmianę wysokości dźwięku w zależności od mocy światła, który na ten element padał czyli takie coś, jak te nasze czujniki oświetlenia, ale tworzone dla dziwnych kompozytorów.
Jednym z ciekawszych wynalazków tamtych czasów był „La Croix Sonore stworzony przez rosyjskiego kompozytora Nikołaja Obuchowa. To w ogóle był ciekawy gość. Mistyk należący do ówcześnie ponoć rozpowszechnionego wśród artystów teozoficznego kultu Salon de la Rose, a muzyka, którą tworzył miała być pomostem do świata ducha i stanu transcendentnego. To wszystko nie mogło się skończyć niczym normalnym i oczywiście efekty były ciekawe. Po pierwsze, był prawdopodobnie pierwszym kompozytorem wymagającym od wokalistów wydobywania ze siebie pozamuzycznych dźwięków. Do tego posługiwał się swoją własną notacją, nowe instrumenty jak np. fortepian, który zamiast strun miał kryształowe kule albo Éther czyli elektronicznie sterowany instrument do generowania infra i ultradźwięków, które wg Obuchowa miały wywierać mistyczne wrażenie na słuchaczach. W podobnym czasie powstał słynny Theremin, który produkowany jest przez różne firmy do dziś. Czemu? to dobre pytanie. Prawdopodobnie chodziło o to, że można na nim grać bezdotykowo, ale jak to działa nie podejmuję się wyjaśnić, bo elektronikiem nie jestem. W każdym razie Nikolaj Obuchow postanowił stworzyć swój własny wariant na temat Theremina, ale oczywiście musiał zakombinować. Całą elektronikę schował do mosiężnej kuli, a na niej zbudował krzyż ozdobiony centralną gwiazdą. Wykonując rytualne gesty w bezpośredniej bliskości tej gwiazdy można było wpływać na wysokość i głośność dźwięku.
Kolejnym instrumentem, o którym warto wspomnieć są Fale Martenota, które można w sieci znaleźć również pod nazwą ondes martenot. Instrument również w działaniu nieco podobny do theremina, jednak znacznie bardziej rozbudowany i kierowany raczej w stronę nowej muzyki poważnej. Dysponuje kilkoma brzmieniami, ale chyba ciekawsze jest to, że ma wbudowanych kilka typów głośników w tym stworzone przy użyciu sprężyn, które rezonując, dodają własnego charakteru. Na Youtube można znaleźć kilka kompozycji oraz prezentacji tego instrumentu. Na przykład to albo to.
Jak już wcześniej pisałem, jednym z celów twórców wczesnych instrumentów elektronicznych była próba zastąpienia organów piszczałkowych. Potencjalnych korzyści mogło być sporo, a najważniejszą chyba była wielkość. W latach trzydziestych można było tworzyć syntezatory, które można było przewieźć samochodem, a niektóre nawet przenieść. Problemem była tradycja, bo przecież jak to? bezduszny prąd i jakieś tam kable, kondensatory i inne żelastwo miałoby zastąpić szlachetny mahoń, i piszczałki? no przecież tak nie może być! BTW ponoć dopiero sobór watykański drugi wprowadził możliwość wprowadzenia do kościołów instrumentów elektronicznych. W każdym razie projektów było kilka, w tym takie, które na specjalnych dyskach miały zapisane optycznie brzmienie klasycznych piszczałek. Mimo wszystko z jakichś powodów wygrały organy Hammonda, które działały podobnie do Telharmonium. Ponoć rzeczywiście na początku były namiastką organów piszczałkowych i w pierwszych latach głównie taką rolę pełniły.
Na początku lat czterdziestych powstało również coś, co może nie było klasycznym instrumentem, jednak również warto o tym wspomnieć. Voder czyli pierwszy elektroniczny syntezator mowy był również urządzeniem badawczym, które miało pomóc w zrozumieniu zjawisk występujących w czasie generowania mowy. Ponoć urządzenie również pomagało w nauce języka osobom niesłyszącym.

A jednak udało się coś sprzedawać.

Prócz organów Hammonda, jak wiadomo dużą popularnością cieszył się Theremin. Mimo to powstało jeszcze kilka instrumentów,
które były sprzedawane w co najmniej kilkuset egzemplarzach. W związku radzieckim powstał Ekvodin, który był używany od początku lat czterdziestych do pojawienia się tranzystora czyli początku lat 60-tych. Był to instrument klawiszowy, monofoniczny, dysponujący kilkunastoma pokrętłami do regulacji barwy, mający klawiaturę czułą na docisk, która miała dodatkowy bonus w postaci możliwych ruchów klawiszy na boki, czym można było uruchomić wibrato. Na Youtube można znaleźć kilka nagrań tego instrumentu.
Z kolei Niemcy wyprodukowali coś, co zwało się Multimonica. Było to połączeniem czegoś jakby elektryczny akordeon oraz monofonicznego syntezatorka. Były dwie klawiatury, mocno to było awaryjne, ale ponoć jakoś tam się sprzedawało.
W stanach powstał np. Novachord czyli też taki syntezatorek nawet polifoniczny z kilkunastoma pokręcadełkami, pedałem głośności, który nawet w ostatnich latach został zsamplowany i dostępny jest za friko jako instrument do samplera Kontakt.

Na koniec kilka duużych maszynek, powstałych na przełomie lat 40-tych i 50-tych.

Mowa o urządzeniu do tworzenia muzyki Hanert electric orchestra oraz RCA Synthesizer.
To pierwsze urządzenie znowu było czymś dla kompozytorów poszukujących nowych brzmień. Zajmowało cały pokój, umożliwiało zapis dźwięków na specjalnych kartach, które można było odtwarzać z różną prędkością, w pętli albo i wstecz.
Drugi instrument był próbą zrozumienia co sprawia, że hit jest hitem. Generalnie firma RCA była liderem rynku rozrywki. Jak wiadomo, giganci mogą sobie pozwalać na zadawanie dziwnych pytań i mają wystarczająco dużo pieniędzy aby próbować na nie odpowiadać. W ten sposób powstał modularny syntezator, który miał analizować hity i tworzyć podobne. Oczywiście z projektu nic nie wyszło, ale co tam, wielcy się nie poddają i na urządzeniu stworzono kilka awangardowych kawałków muzyki. Ciekawostką może być fakt, że nie było tam standardowej klawiatury muzycznej tylko podobna do tych, które można znaleźć w maszynach do pisania. Na Youtube znalazłem zdaje się krótką prezentację tego czegoś, która może nie wydaje się jakoś specjalnie oszałamiająca, ale w tamtych czasach robiła wrażenie. Jest jeszcze coś, co prawdopodobnie powstało właśnie na tym syntezatorze, jednak należy do mocno eksperymentalnego nurtu:

W szkołach uczą, z resztą słusznie, że dziewiętnaste stólecie nazywane jest wiekiem pary i elektryczności. Faktycznie kwestie prądu zostały wtedy całkiem nieźle już ogarnięte i można było te całe góry badań powoli przekuwać w praktykę. Jednym z kierunków dociekań był, oczywiście, dźwięk, a konkretnie próby jego utrwalenia, przesyłu lub generowania. W połowie stulecia można już było rejestrować grę na specjalnie spreparowanym fortepianie, ale to nie było nagrywanie dźwięku tylko coś jakby taki praprzodek MIDI, czyli udało się zarejestrować, a później odtworzyć kolejność i czas naciskania klawiszy. To i tak było dużo, bo wcześniej pozostawały w zasadzie tylko nuty plus urządzenia mechaniczne jak pozytywki, które prócz tego, że były mega drogie to każda melodia wymagała nielichych przygotowań.
Mniej więcej w połowie XIX wieku zaczęto na poważnie próbować przesyłania dźwięku na odległość. Wiadomo co najmniej o dwóch takich, którym to się udało. Jednym był, znany chyba wszystkim Aleksander Graham Bel, drugim Elisha Gray. Czasy były ciekawe, bo aby dostać patent decydowały często nie tylko dni, ale nawet godziny, bo liczyło się kto pierwszy odwiedzi odpowiedni urząd. Okazało się, że Bell był w urzędzie dwie godziny przed Gray'em i tylko dlatego dzisiaj w szkołach każdego uczą, że to on wymyślił telefon. Gray nie poddawał się i jeszcze długie lata walczył o swoje, ale jak wiadomo, raczej bez rezultatów. Żeby było ciekawiej okazało się, że opis Bella zawierał na tyle dużo błędów, że urządzenie, w przeciwieństwie do konkurencji nie miało szans na poprawne działanie, więc Gray tym bardziej napierał. Na szczęście prócz walki z Bellem, pan szary próbował swoich sił w kilku innych pomysłach, które udało mu się zaklepać. Wymyślił między innymi muzyczny, lub harmoniczny telegraf. Urządzenie do przesyłania kilku wiadomości alfabetem Morse-a jednocześnie, każdą kluczując inną częstotliwością dźwięku. Już ciekawy był sam początek tego urządzenia, bo zaczęło się od tego, że jego bratanek dziecięciem będąc bawił się jego narzędziami. Swoją drogą musiał mieć ciekawego tatusia, bo prądu to tam trochę było. W każdym razie gdy połączył baterię z metalową wanną za pomocą własnych rączek okazało się, że gdy pocierał jedną z nich o wspomnianą wannę to słychać takie fajne buczenie. Wójek dość szybko obczaił, że to jest super metoda na generowanie dźwięków o różnych częstotliwościach i szybciorem zaczął w tym kierunku prace.
Urządzenie średnio sprawdziło się jako telegraf, bo na prawdę trudno było wyćwiczyć się na tyle, aby rozkodowywać kilka przekazów Morsem na raz, ale okazało się, że można robić całkiem niezły szoł dla gawiedzi, bo wystarczy zaciągnąć całą aparaturę do jakiejś większej sali, ustawić częstotliwości tak, aby odpowiadały dźwiękom muzycznym, w zupełnie innym miejscu zamknąć, najlepiej jakiegoś znanego, pianistę i dawaj koncerta! Pomysł okazał się strzałem w dziesiątkę. Ludzie słuchali pudełka, które grało jakoby samo z siebie, Gray zdobywał popularność i oczywiście hajs i interes się kręcił.

W zupełnie inny sposób do tematu podszedł inny gość, Wiliam Duddel. Pod koniec wieku dostał zlecenie aby poprawić komfort korzystania z ulicznych lamp elektrycznych. Rzecz w tym, że owe lampy wykorzystywały zjawisko łuku elektrycznego, więc dość głośno i średnio ładnie to bzyczało. Duddel odkrył między innymi, że bawiąc się napięciem dostarczanym do łuku może sterować częstotliwością dźwięku, jaki zeń się wydobywa. Stwierdził, że co on, gorszy? i też pokazał szerszej publiczności swój wynalazek jako instrument muzyczny. Przy okazji wyszło, że prócz lampy, która w zamierzeniu miała buczeć pod dyktando Anglika, w pobliskich biurach również grało, więc pojawiła się koncepcja przesyłania muzyki telefonem lub jeszcze ciekawiej, siecią elektryczną. Bo wiecie, tego jeszcze nie pisałem, ale trzeba pamiętać, że pierwszy głośnik, jaki znamy dzisiaj został zmajstrowany w latach dwudziestych XX wieku, więc wcześniej był wielki problem pt. jak tu zrobić tak, aby ktokolwiek usłyszał to, co było generowane.
Koncepcja przesyłania muzyki przez telefon spodobała się szczególnie niejakiemu Thaddeusowi Cahillowi, który w ostatnich latach XIX wieku zbudował coś, co można określić jako pierwszy, rzeczywiście prawdziwy instrument elektryczny, Telharmonium. Cahill miał ideę zbudowania maksymalnie uniwersalnego instrumentu, który miałby zalety wszystkich innych, za to wad jak najmniej. Pisał między innymi: "Telharmonium pozwoliłoby połączyć ekspresję fortepianu oraz podtrzymywanie dźwięku harakterystyczne dla organ. Muzyczną intensywnośc skrzypiec z polifonią całej sekcji smyczkowej oraz barwę i siłę instrumentów dętych z umiejętnościami akordów organów. Poprawiwszy defekty instrumentów tradycyjnych Telharmonium uczyniłoby je przestarzałymi".
Inspiracją do stworzenia takiego instrumentu było m.in. dzieło Hermanna Helmholtza "On the Sensations of Tone". W książce autor pokazał, że dźwięk składa się z jednego, podstawowego tonu oraz wyższych dźwięków, które razem określają barwę dźwięku. Cahill stwierdził, że można zbudować instrument, który będzie generował właśnie takie zestawy dźwięków sinusoidalnych i w ten sposób będzie się dało zasymulować każdy istniejący instrument i każdy jego aspekt brzmienia mieć pod całkowitą kontrolą. Na marginesie warto dodać, że takie podejście do dźwięku bywa stosowane jeszcze dzisiaj i ma nawet swoją nazwę: synteza addytywna. Pomysł przesyłania muzyki via sieć telefoniczna nie był nowy. Prócz opisywanego wcześniej łuku elektrycznego już w roku 1809 pruski wynalazca Samuel Thomas Soemmerring stworzył urządzenie do grania na dużą odległość na strojonych dzwonach. Co prawda aparat służył do badań zupełnie niezwiązanych z akustyką, ale i tak spowodował szereg spekulacji i badań nad możliwościami przesyłania dźwięku na większe odległości.
Innym, na prawdę ciekawym projektem był pomysł węgierskiego inżyniera Tivadara Puskása, który w roku 1893 założył coś jakby pierwsze radio dystrybuowane właśnie przez sieć telefoniczną. Wystarczyło zadzwonić pod odpowiedni numer i można było posłuchać najnowszych wiadomości lub ostatnich muzycznych hitów. Ciekawostką jest fakt, że usługa działała aż do II wojny światowej, kiedy to została totalnie rozpierdzielona sieć kabli i telefoniczna gazeta poszła się… Jeszcze ciekawiej poczynano sobie w Paryżu, gdzie jeszcze wcześniej, bo na początku lat 80-tych założono coś o nazwie Théâtrophone, czyli aparat do transmisji przedstawień teatralnych. Tu panowie w ogóle poszło po całości, bo stwierdzono, że w sumie człowiek ma dwoje uszu, więc można do każdego ucha przetransmitować sygnał z osobnego mikrofonu i w ten sposób powstała pierwsza i chyba jedyna stereofoniczna telefonia.
Jednak największy wpływ na Cahilla miały pomysły Gray'a. Problem w tym, że początkowo urząd odrzucił patent Cahilla, bo był zbyt podobny do wynalazku muzycznego telegrafu. Co zrobił? ano to, co chyba większość z nas czyli zaczął ostro hejtować wynalazek konkurencji. Twierdził, że żaden kulturalny człowiek nie byłby w stanie słuchać tych zgrzytów, pozbawionych ekspresji, o dość przypadkowej dynamice.
Telharmonium był instrumentem dość skomplikowanym. Posiadał trzy manułały, każdy po sześć dodatku układ klawiszy był dość nietypowy, gdyż trzeba było sterować nie tylko tonem podstawowym, ale również wyższymi składowymi. To wszystko było tak mega trudne, że trzeba było zatrudnić kompozytora, który tworzył utwory specjalnie na ten instrument.
Pod względem energożerności to był prawdziwy potwór! 15000W robiło swoje! Moc wysyłana w sieć telefoniczną była tak duża, że urządzenie zakłócało inne rozmowy!
Brzmienie instrumentu rzeczywiście wywołało niemało zamieszania. Pisano, że co prawda Telharmonium nie ma pewnych cech niektórych instrumentów, za to pozwala na niemal nieskończone możliwości zmiany brzmienia. W dodatku jest niezwykle czuły na sposób gry muzyka, daleko bardziej niż jakikolwiek znany wcześniej instrument.
Na Telharmonium mogło grać i najczęściej tak było, kilku muzyków, z których każdy zajmował się partią innego instrumentu. Ponoć efekty były oszałamiające. Telharmonium doczekał się nawet dysput filozoficznych. Pisano, że do momentu powstania tego instrumentu dobra muzyka była dostępna tylko dla bogatych. Wielkich kompozytorów można było usłyszeć na deskach scen największych filharmonii, oper czy teatrów, a na bilet na prawdę nie mógł pozwolić sobie każdy, nie wspominając o absolutnym wymogu wieczorowego stroju. Telharmonium na dobrą sprawę pozwolił, często po raz pierwszy, usłyszeć wielkie dzieła muzyki przez przeciętnego Kowalskiego, czy raczej Johna Doe, bo rzecz się działa w Nowym Jorku.
W sumie powstały trzy wersje Tellharmonium. Pierwsza, ważąca zaledwie jakieś siedem ton była jedynie prototypem uruchomionym aby pozyskać fundusze na pełną wersję przedsięwzięcia. Teraz uwaga! Model MKII ważył trzydzieści razy tyle, co prototyp, składał się z ośmiu stalowych walców o średnicy prawie 30cm umieszczonych na 60 metrowej ramie zrobionej z 18 calowej grubości dźwigarów. Prócz tego było dziesięć paneli sterujących zawierających w sumie ok. 2000 przełączników. Cała ta machineria wyglądała trochę jak elektrownia, a kosztowała skromne 200000 dolarów. Pamiętajmy, że wartość dolara w tamtych czasach była znacznie wyższa niż obecnie.
Instrument działał do roku 1914, bo jednak finanse pożerane przez tego kolosa przerosły możliwości twórcy. Do końca działalności wydano nań około jednego miliona dolarów i nie było szans na choćby częściowy zwrot kosztów z subskrypcji telefonicznych. Z resztą gdyby nawet udało się znaleźć wystarczająco dużo subskrybentów trzebaby zbudować osobną elektrownię do obsługi tylko tego urządzenia. Zakłócenia w ruchu telefonicznym były tak duże, że nie tylko osoby prywatne zgłaszały skargi , ale powodowały one problemy w funkcjonowaniu giełdy papierów wartościowych. Gwoździem do trumny okazał się mega szybki rozwój transmisji radiowej, która okazała się śmiesznie tania w porównaniu z tym, co oferowały linie telefoniczne.
Jeśli zastanawiacie się jak mogło brzmieć tellharmonium to posłuchajcie organów Hammonda, bo są one czymś w rodzaju tego właśnie instrumentu, ale oczywiście w miniaturze i z ograniczonymi możliwościami wpływania na barwę. Tam również dźwięk tworzony jest z tonów harmonicznych, które można dowolnie włączać lub wyłączać, co prawda nie jest aż tak rozbudowany jak oryginał, ale zasadnicza koncepcja przetrwała. Tellharmonium dał również początek szkole kompozytorów od muzyki mikrotonalnej. A co się stało z Telharmonium później? Niestety kasa robi swoje i całość poszła pod prasę. Brat Taddeusa przechował prototyp, jednak po jego śmierci instrument również zezłomowano.
Tak czy inaczej, Tellharmonium był niezwykle nowatorskim projektem wyprzedzającym swoje czasy nierzadko o dziesiątki lat. Klawiatura czuła na dotyk, skala wykraczająca po za dwanaście dźwięków gamy i szereg innych wynalazków sprawiły, że mimo porazki, Telharmonium należy bezwzględnie do tych instrumentów, o których każden jeden, co się interesuje historią muzyki elektronicznej wiedzieć powinien.
Mówi się, że XIX wiek winno się rozciągnąć do pierwszej wojny światowej, jednak myślę, że w przypadku instrumentów elektronicznych kamieniem milowym był właśnie Telharmonium. Przed nim było nic, po nim wszystko. Co dokładnie? O tym napiszę w kolejnej wolnej chwili, a jest o czym pisać.
Dla ciekawskich te oraz masa innych faktów można znaleźć na stronie www.120years.net

Swego czasu zastanawiałem się, z resztą pewnie nie tylko ja, kiedy powstał pierwszy syntezator. Większości klawiszowców przychodzi do głowy fabryka Mooga, więc lata 70-te XX wieku, za sprawą Jarre-a w świadomości pasjonatów elmuzyki zagościł Theremin, więc lata 30-te tegoż stólecia, ale czy coś było wcześniej? Ależ było, jak najbardziej i to duużo wcześniej, bbo… uwaga! już w połowie XVIII wieku! Tak, nie mylę się, był rok 1748, pewien czeski teolog, matematyk i kombinator podobno ogłośił światu swój wynalazek – Denis D'Or. Podobno, bo na dobrą sprawę brak jakiejkolwiek dokumentacji tego interesu. Ponoć miało to to półtora metra długości, jakiś metr wysokości i ponad siedemset strun. Po co tyle? ano po to, aby można było zasymulować jaknajwiększą ilość istniejących już instrumentów. A do czego tam prąd? to też ciekawe, bo facet zaobserwował, coś, co na dobrą sprawę uporządkowano dopiero kilkadziesiąt lat później czyli związek elektryczności z magnetyzmem. A, żeby nie było, elektrykiem ani fizykiem nie jestem więc jeśli pisze głupoty poproszę o info w komentarzu aby wszelkie głupoty poprawić. W każdym razie okazało się, że prąd może wprawić struny w ruch i w ten sposób jest szansa na wygenerowanie dźwięku zbliżonego nawet do tego, jaki wydają instrumenty dente. Brzmi super, ale niektórzy uważają, że w gruncie rzeczy cała instalacja służyła tak na prawdę wyłącznie temu, aby twórca mógł porazić prądem muzyka. Taki, wiecie, żart muzyczny. Nawet gdyby tak było to sądząc z ówczesnych zapisków próby zaprzęgnięcia prądu do tworzenia muzyki miały wielokrotnie miejsca, jednak nikt nie brał takich instrumentów zbyt serio, więc i papierów brak.

Clavecin Électrique

Jednym z pierwszych dobrze udokumentowanych instrumentów elektronicznych, a w zasadzie elektromechanicznych był Clavecin Électrique, powstały jakieś dziesięć lat, po domniemanym czeskim wynalazku. Wbrew temu, co sugeruje nazwa nie był to klawesyn, ale coś jakby tzw. carillon. Też instrument klawiszowy, jednak zamiast strun, miał dzwonki, które poruszane były, tak, właśnie dzięki elektryczności. Czemu tak? Po pierwsze dlatego, że prąd, w przeciwieństwie do powietrza może działać z dobrze kontrolowaną siłą więc muzyk ma znacznie większą kontrolę nad dźwiękiem, a po za tym powstające przy pracy iskry tak ładnie wyglądają… Instrument jest nie tylko opisany, ale nawet twóca stworzył chyba jeden egzemplaż, który przechowywany jest w Bibliotheque nationale de France w Paryżu. Na koniec trzeba podkreślić, że to nie jedyne instrumenty, do których usiłowanop dopasować elektryczność. Powstawały również takie wynalazki, jak klawesyn magnetyczny oraz wiele innych, które są mniej lub bardziej udokumentowane, jednak opisywany prze ze mnie instrument nie tylko został dobrze opisny, ale istnieje do tej pory.
W następnym wpisie wiek XIX i kolejna porcja ciekawostek.
Gdyby ktoś chciał więcej to polecam stronę http://120years.net/ gdzie jest znacznie więcej materiałów z odnośnikami bibliograficznymi.

No i mamy stabilną wersję kodeka OPUS! Z nowości jest stereo przy niższych bitrate ponoć od 9kbps, w ogóle lepsza jakość w stosónku do wersji 1.2 przy niskich bitrate oraz obsługa formatu Ambisonic.