Miesiąc: czerwiec 2018

Na początek mała uwaga. Nie jest to poradnik dla profesjonalistów tylko dla ludzi, którzy nie wiedzą czym jest rms, czym się różnią głośniki aktywne od pasywnych i zasadniczo nie potrzebują tworzyć taakich super instalacji audio.Zazwyczaj kupując głośniki mamy kilka różnych bardziej, lub mniej zrozumiałych cyferek w specyfikacji. Jedne są mniej, inne bardziej naciągane i, co oczywiste, mają przyciągnąć naszą uwagę i zachęcić do kupienia tego, a nie innego sprzętu. Na co zwracać uwagę, co olać, na co uważać?
Od początku. W przypadku tzw. aktywnych głośników czyli takich, które mają wbudowany wzmacniacz pierwszym i niby najważniejszym parametrem wydaje się moc. Przy okazji już odpowiadam na pytanie "a skąd niby mam wiedzieć, czy mam aktywne głośniki?" Jeśli podłączasz je bezpośrednio do karty dźwiękowej, smartfona czy innych takich to masz głośnik aktywny. Jeśli trzeba między sprzętem, a głośnikiem wzmacniacza, to to są głośniki pasywne. drugą wskazówką może być umieszczenie włącznika, pokręteł głośności, regulacji barwy itd na głośnikach no i wzmacniacz wymaga zasilania, więc jeśli głośnik trzeba podłączyć do prądu lub jest zasilany np. akumulatorem czy inną baterią to jest to głośnik aktywny.
Ok, przechodzimy do mocy. Jeśli chodzi o głośniki komputerowe czy tam przenośne to ten parametr, wbrew pozorom, nie jest zbyt istotny. Tak na prawdę jest to jedna z tych wartości, którymi producenci lubią sobie nagiąć rzeczywistość. Teoretycznie rzecz biorąc waty to waty i niby co tu możma podkręcić? ano można dość dużo. Np. zsumować moce wszystkich użytych wzmacniaczy i podać jako jedną wartość, x lat temu można było nie podawać tzw rms, czyli mocy ciągłej. Producent podawał moc chwilową, która mogła być niemal dowolnie duża. Tak czy tak, moc absolutnie nie odzwierciedla barwy dźwięku, ilości basu, ani nawet w gruncie rzeczy maksymalnej głośności. Ten wskaźnik mówi tylko o tym, ile prądu wzmacniacz jest w stanie przekazać do głośnika i to w idealnych warnkach. Co z tym zrobi głośnik to już zupełnie inna sprawa. Jasne, że 5W a 400W zobrazuje jakoś tam, że jednak w tym drugim przypadku będzie zdecydowanie lepiej, ale 40W, a 65W to już niekoniecznie musi być takie oczywiste.
Przechodzimy do pasma przenoszenia. Pasmo przenoszenia określa najniższą i najwyższą częstotliwość, którą jest w stanie wygenerować głośnik lub poprawnie przenieść mikrofon. Tłumacząc z polskiego na nasze, jak nisko schodzi bas i jak wysoką ma tzw. górkę czyli soprany. Wszystko fajnie, ale nigdy nie ma tak, że głośnik gro od tylu, do tylu i szlus. Są zakresy dźwięku, w których głośniki ledwo, ledwo, inne częstotliwości są aż zbyt głośne itd. Innymi słowy jeśli odpowiednio określić zakres głośności, w którym akceptujemy odtwarzanie częstotliwości to i głośniczek wbudowany w smartfon będzie miał parametru taaakiego drogiego zestawu. Dlatego też w przypadku szanujących się firm audio określa się zakres głośności, w którym jest badane pasmo przenoszenia. Jeśli producent napisze, że w przedziale plus minus 10db głośnik gra w zakresie 40, 2000Hz oznacza to, że żadna z częstotliwości z tego przedziału nie będzie głośniejsza lub cichsza niż 10db od średniej. W przypadków dobrej jakości zestawów studyjnych lub audiofilskich z prawdziwego zdarzenia z reguły wymogi są jeszcze bardziej restrykcyjne i obejmują zakres +-3db co jest już na prawdę niewielką zmianą głośności. Na temat częstotliwości jeszcze nie pisałem, ale to wymaga raczej prezentacji audio i na pewno taki wpis się kiedyś pojawi.
W przypadku studyjnych, nawet z niskiej pułki, głośników istnieje jeszcze kilka innych parametrów. Max spl czyli maksymalny poziom ciśnienia akustycznego, a po ludzku jakie to faktycznie może być głośne i to jest wyrażane w db. Często dodawana jest informacja o tym, jakiej tzw krzywej użyto podczas pomiaru. Chodzi tu o to, że słuch ludzki nie jest liniowy, czyli różne częstotliwości odbieramy z różną głośnością. Różne krzywe uwzględniają różne modele odbierania częstotliwości. Z regutaki poziom badany jest w odległości metra ale zawsze lepiej, gdy producent o tym napisze wprost, bo nigdy nie wiadomo kto i gdzie nie zechce sobie podnieść statystyk.
prócz tego możemy znaleźć informację na temat klasy wzmacniacza. Określa to mniej więcej to, ile energii idzie niekoniecznie w dźwięk tylko np. w ciepło. Im niższa wartość tym lepiej, z jednym wyjątkiem. Klasa D oznacza wzmacniacz cyfrowy, który, z tego co wiem, rządzi się trochę innymi prawami, jednak nie jestem elektrykiem więc proszę nie oczekiwać ode mnie szcegułów.
Zostają kwestie średnicy i materiałów, z których wykonane są głośniki. Nieco upraszczając, im większy tym lepiej będzie sobie radził z niskimi częstotliwościami, ale z górką będą problemy. Dlatego kolumny głośnikowe wyposarzone są w dwa lub więcej głośników. Osobny, mały dla wysokich częstotliwości i znacznie większy dla przenoszenia basów. Oczywiście różne laboratoria kombinują jak tu zrobić, żeby było tanio, mało miejsca zajmowało i fajnie grało. Pomysłem, który ostatnio trafia pod strzechy jest użycie tzw mębran pasywnych, czyli dość ciężkich, zrobionych z czegoś co wygląda jak bardzo gruby plastik mębran, które sprawiają, że mały, przenośny głośnik jest w stnie zagrać jak sporo większy, jednak bez takiej mębrany.

Ten wpis jest, jak do tej pory, najdłużej przygotowywanym postem. Problem w tym, żeby napisać jak najbardziej ciekawie, jednocześnie wgłębiając się odpowiednio w mechanizmy słyszenia. Żeby nie było zbyt nudno, teorii słyszenia tak w ogóle jest kilka i tęgie głowy ciężkie dyskursa wiodą na temat tego, która lepsza, a jeśli przechodzimy do problemów pt. szumy uszne zaczynają się dyskusje prowadzone niby po Polsku, ale połowy słów normalny człowiek nijak nie zrozumie, a wszystko dlatego, że tu w ogóle nie wiadomo skąd się to to bierze, ale od początku.
ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne to pojęcia znane prawie każdemu po szkole. Kowadełko, młoteczek strzemiączko często również, ale na cholerę to wszystko? Okazuje się, że uszy to bardzo ciekawy wynalazek poziadająco zaskakująco ciekawe rozwiązania techniczne. Chociażby taka niby prosta rzecz. Każdy wie, że uszu mamy dwoje, a mimo wszystko jesteśmy w stanie lokalizować dźwięk we wszystkich trzech wymiarach. Równocześnie wiadomo, że dwa głośniki to stereo, czyli lewo prawo i wsio. Dobiero co najmniej cztery głośniki pozwalają określać dźwięk bardziej w przestrzeni, jednak i tak brakuje wtedy tego trzeciego wymiaru – góra / dół. Zbyt łatwe? no to dodajmy sobie jeszcze fakt, że używając słuchawek można usłyszeć dźwięk np. na górze i z tyłu, jednak odtwarzając to samo na głośnikach wrażeni praktycznie znika. Okazuje się, że kształt naszych małrzowin ma znaczący wpływ na lokalizację źródła dźwięku przez nieznaczną, jednak superistotną dla mózgu zmianę jego parametrów. Żeby było śmieszniej, nie znamy dokładnego algorytmu obliczania tych parametrów i aby zasymulować dźwięk 3d musimy skorzystać z czegoś, co się zwie odpowiedzi impulsowe czyli odpowiednio wypreparowane nagrania testowe.
Ciekawostka numer dwa: różne częstotliwości słyszymy z różną głośnością. To wynika z kształtu małrzowin, kanału słuchowego i paru innych tego typu czynników, które miały pewne znaczenie daawno, dawno temu, zanim urodziły się mumie, a człowiek z maczugami albo i bez nich polował na różne, dziwne stwory. Gdy facet ruszał na polowanie, zostawiając rodzinkę gdzieś tam musiał wiedzieć gdy coś złego się dzieje np. dzieciom. Zauważcie, że gdy dziecko się boi potrafi bardzo wysoko piszczeć, a ten dźwięk jest dość denerwujący, przenikliwy i generalnie dobrze słyszalny, mimo różnych innych odgłosó otoczenia. Właśnie tego rzędu częstotliwości są wzmacniane przez nasz kanał słuchowy. Jego kształt, zamkniętej z jednej strony rurki powoduje, że działa on jak piszczałka, a piszczałki mają to do siebie, że bardzo chętnie wzmacniają jedną, określoną częstotliwość. W tym przypadku ok. 3000, 4000Hz i to jest właśnie ta częstotliwość, którą wydaje dziecię drące się w niebo głosy.
Kolejnym zjawiskiem,często rejestrowanym przez imprezowiczów, o ile ogólny stan na to im pozwala, jest chwilowy problem ze słuchewm po wyjściu z imprezy, zwłaszcza gdy taki jeden z drugim stoi pod głośnikiem. To również naturalny mechanizm, tym razem znajdujący się w uchu środkowym. Są tam dwa mięźnie odpowiedzialne za napięcie błony bębenkowej oraz ruchy trzech kosteczek tj. młoteczka, kowadełka i strzemiączka, odpowiedzialnych za przekazywanie dźwięku dalej, do ucha wewnętrznego. Gdy te mięźnie pracują błona się napina, więc trudniej wprawić ją w drganie, prócz tego system trzech wymienionych kosteczek również gorzej działa, więc i przekazywany dźwięk nie jest tak głośny. Celem tego mechanizmu jest ochrona po pierwsze błony bębenkowej aby nie stało się z nią nic złego pod wpływem zbyt dużej amplitudy drgań, po drugie ochrona dalszych mechanizmów słyszenia, które również nie są niezniszczalne. Tu pojawiają się dwa ciekawe problemy związane z tym interesem. Po pierwsze mechanizm potrzebuje ok. pół sekundy na aktywację tak więc nagłe i głośne dźwięki np. wybuch może być gorszy od ciągłego szumu nawet równie głośnego, jednak to też nie do końca prawda, bo jak każde mięźnie, te również się męczą i po jakimś czasie odpuszczają, a mębrana zaczyna coraz większe harce. Wychodzi na to, że jeśli już musi coś zagrzmieć to najlepiej gdy jest to stopniowo narastający i niezbyt długo trwający dźwięk.
Teraz zaczynamy jazdę z uchem środkowym, które swego czasu wywołało sporą sensację w światku uchogrzebaczy. Jest tam takie coś, co się zwie narządem lub organem Cortiego. Tam zachodzi przemiana fali akustycznej na elektryczną, która via nerw słuchowy wędruje sobie do naszego bioprocesorka. Tu zaczynają się niezłe jaja, bo, uwaga! do mózgu nie dochodzi pojedyncza fala dźwiękowa, a zamiast tego dostaje setki pojedynczych częstotliwości, z których składa sobie sam odpowiednie wrażenia. No i tu właśnie panuje kilka teorii na temat tego, jak to się w zasadzie dzieje. Nie ma sensu wgłębiać się w nie, bo są strasznie mądre i z praktcznego punktu widzenia nie wnoszą do sprawy niczego mądrego, jednak tu również warto napisać o pewnym ciekawym rozwiązaniu. Jest coś takiego co się nazywa komórki rzęskowe, które odpowiedzialne są za tworzenie impulsów elektrycznych do nerwu słuchowego. Jest ich strasznie dużo, bo raz, że jedna taka komórka odpowiada za konkretną częstotliwość, dwa, każda komórka jest kilkukrotnie zdublowana. Po co? ano, bo po każdym wygenerowaniu impulsu taka komórka musi mieć chwilę na ponowne "naładowanie". Im człowiek bardziej zmęczony tym ten czas potrzebny jest dłuższy. Nie wiem czy również macie czasem takie wrażenie, gdy już, jak to mówią, chodzicie na rzęsach, że klaśnięcie lub inne tego typu dźwięki powodują wrażenie chwilowych problemów ze słuchem, takiej jakby megakrótkiej utraty słuchu, a przy najmniej zciszenia dźwięków. To właśnie problemy z ładowaniem tych komórek rzęskowych.
Ten mechanizm ma niestety również coś do powiedzenia w chorobach słuchu, bo jeśli któryś zespół komórek rzęskowych lub inna część tego mechanizmu ulegnie uszkodzeniu może się okazać, że nie jesteśmy stanie słyszeć pewnych częstotliwości. Wtedy mogą się pojawić problemy np. z rozumieniem mowy, jednocześnie z przewrażliwieniem na jakieś inne dźwięki np. ruch uliczny. Prawdodobnie również ten mechanizm gdy się "zepsuje" odpowiedzialny jest za powstawanie tzw szumów usznych, jednak na temat ich powstawania to dopiero jest dużo teorii!
Cóż, nie mam pomysłu na jakieś sensowne zakończenie tego wpisu, więc powiem tyle: Może się jeszcze okazać, e to co pisałem nada się jedynie dla celów archiwalnyhch, bo nikt nie mówi, że wszystko wiadomo i może czeka nas jakaś rewolucyjna teoria?

Podwaliny pod współczesny zapis audio stworzyło tzw twierdzenie Shannona, a zasadzie jedno z jego twierdzeń uzupełnione przez paru innych mózgowców. Wgłębiając się w wikipedię dowiemy się różnych dziwnych rzeczy o sygnałach dyskretnych, dziwnych wzorach itp, ale przekładając z Polskiego na nasze chodzi o to, że jest możliwe zapisać audio przy pomocy zer i jedynek w sensowny sposób. Teraz czas na wyjaśnienie jak to się dzieje. Otóż jak pewnie części z was wiadomo mikrofon to w gruncie rzeczy takie szprytne urządzenie, które zamienia dźwięk na prąd. Tenże prąd wędruje sobie kabelkiem do karty dźwiękowej i… no właśnie, teraz ten prąd trzeba zamienić na cyferki. Może ktoś jeszcze pamięta, że dźwięk to fala. Co tu faluje? poniekąt powietrze, chociaż może to być niemal dowolny inny ośrodek, jednak żeby nie komplikować skupmy się na powietrzu. Waląc np. w bęben lub drąc tzw ryja wprawiamy niektóre cząsteczki powietrza w ruch drgający, który ma na tyle dużą energię, że jest w stanie wprawić również w drganie mębranę mikrofonu. Jak już wcześniej wspomniałem dalej zamienia się to w prąd i w takiej formie dociera do karty dźwiękowej. W efekcie mamy prąd o bardzo szybko zmieniającym się napięciu. Jak zapisać tego typu sygnał wymyślił właśnie Claude Shannon. Jego metoda jest w gruncie rzeczy bardzo prosta należy co chwila badać wartość, w tym przypadku napięcia prądu i zapisać je w formie liczby. W ten sposób otrzymamy w cholerę wartości napięcia, które, gdy je zamienić z powrotem na prąd otrzymamy w miarę podobny do oryginału sygnał. Taki zapis cyfrowy zmieniającego się sygnału nazywamy jego zpróbkowaniem, a dźwięk zapisany tą metodą określamy PCM czyli pulse code modulation, a po polskiegu modulacja kodowo impulsowa. Prawda, że proste? :d.
No fajnie, ale gdzie tu te Hertze, bity itd?
Taqki sygnał można po pierwsze zapisać w różnych odstępach czasu i jak się można domyślić im częściej zapiszemy stan napięcia, tym dokładniejszy ten zapis będzie. Kłaniają się więc Hertze czyli częstotliwość zapisywania zmian napięcia. Teraz czekam na pytanie typu "ale granicą słyszalności człowieka jest podobno 20000hz więc na cholerę te 48000?" tiaaa. obawiam się, że trzeba będzie wprowadzić kolejny termin, a mianowicie częstotliwość Nyquista. Znowu w Wikipedii mamy masę wzorów, zakręconych definicji itd, bo przecież trzeba udowodnić, że to faktycznie działa, ale ja tego ni cholery nie rozumiem. Jednak da się to jakoś tam wyjaśnić bez uciekania się do matematyki, którą chyba tylko Dawid zrozumie. Aa, nie napisałem o co chodzi? no to: maksymalna, poprawnie zapisana częstotliwość jest dwkrotnie mniejsza niż częstotliwość próbkowania czyli tę, z jaką zapisujemy sygnał. Najprościej wyjaśnić to w ten sposób, że aby zapisać jakąś falę trzeba zaznaczyć przy najmniej jej minimum i maksimum, tak więc na zapisanie pełnego okresu fali w tym przypadku trzeba wykorzystać dwa zapisy. To oczywiście znacznie uproszczone wyjaśnienie, bo zostaje jeszcze tzw aliasing czyli problem z częstotliwościami wyższymi niż maksymalne, które bez odpowiednich filtrów wprowadzają potworne śmieci i zgrzyty do oryginalnego dźwięku, ale to już komputery robią bez naszego udziału i tym zdecydowana większość z nas zajmować się nie będzie, a tym, którzy jednak mięliby takie pomysły odsyłam do taakich mądrych siążek, z taaakimi wzorami. Podsumowując mając częstotliwość próbkowania 48kHz czyli 48000Hz możemy maksymalnie zapisać dźwięk o częstotliwości 24000Hz czyli cały zakres słyszalności człowieka plus jeszcze trochę na wszelki wypadek no i ewentualne problemy z filtrami usuwającymi śmieci i zgrzyty.
Zostają jeszcze bity. Wspomniałem, że napięcie jest zapisywane co pewien czas, ale tu pojawia się pytanie – jaki jest zakres liczb? czyli jaka jest różnica między minimum a maksimum. To właśnie określa ilość bitów. Mając informację, o 16bitowym dźwięku można obliczyć, że mamy 65536 możliwych stanów i tu po wyjaśnienia odnośnie systemów liczbowych odsyłam do Dawida, bo chyba on to najlepiej wyjaśni. Ja mogę jedynie dodać, że każdy dodatkowy bit zwiększa ilość wartości dwókrotnie, czyli dodawszy informację z poprzedniego wpisu zwiększa dynamikę sygnału o 6db. Dynamika sygnału to różnica miiędzy minimalnym a maksymalnym poziomem zapisanego dźwięku. Co prawda zostaje jeszcze coś, co się nazywa dithering, czyli dodanie szumu do dźwięku, bo jeśli ilość bitów jest mała np. 8 to dynamika wynosi 6*8 czyli, o ile jeszce mnożyć umiem, 48db. Mówi się, że od progu słyszalności do tzw progu bólu jest 120db różnicy. Trochę jakby więcej i pojawia się problem pod tytułem, co w związku z tym? ano w takim przypadku dźwięk jest w specyficzny sposób zniekształcony i aby te zniekształcenia były łatwiejsze dla człowieka do zniesienia dodaje się właśnie szum, ale to taka ciekawostka, bo to większość programów też robi sama, chocaż co bardziej zaawansowane dają możliwość wyboru typu tego ditheringu, ale to dla tych, co to myślą, że tyyle wiedzą, co nota bene nie zawsze mija się z prawdą.
Pozostaje ostatnia rzecz czyli tzw. szybkość transmisji. To jest nieco inne spojrzenie na dźwięk, a mianowicie nie interesuje nas częstotliwość próbkowania, ilość bitów tylko to, ile miejsca na dysku ma zająć sekunda nagrania, a parametry ma dobrać program. Takie potraktowanie sprawy jest popularne głównie w przypadku tzw stratnej kompresji dźwięku, bo w tym przypadku ilość parametrów jest niejednokrotnie przyprawiająca o ból głowy, wyjaśnienia są znacznie bardziej skomplikowane niż banalne twierdzenie Shannona, a liczby zespolone to wstęp do wprowadzenia w zarysie. Dlatego użytkownik ma określić jak duży ma być wyjściowy plik i tyle jego. Inna rzecz, że wiele kodeków oferuje dla tych, co to lubią robić po swojemu różne dziwne przełączniki, ale to już rzecz na zupełnie inny wpis, a nawet szereg wpisów.
Na koniec odrobina prostej, nawet dla mnie, matematyki. Takie małe ćwiczonko: obliczmy sobie szybkość transmisji dźwięku stereo 16bit, 48kHz. Od początku: mamy 16bitó, czyli na marginesie dwa bajty, na próbkę. Mnożymy to przez ilość tychże próbek na sekundę, czyli 48000, otrzymujemy 768000 i wszystko razy dwa kanały i wychodzi 1536000 czyli półtora megabita. Teraz oczywiście można rzecz ciągnąć dalej i policzyć ile wyjdzie na minutę – 92160000, a godzina to 5529600000 oczywiście bitów, czyli 691200000 bajtów czyli 691,2 megabajtów. uff! I tym może optymistycznym akcentem….

Niektórzy z was pewnie wiedzą, że w skali decybelowej nie mierzy się jedynie dźwięku, lae spotkać ją można np. w mierzeniu sygnału radiowego i ewentualnie paru innych sytuacjach. Jak to jest, że prędkość, temperatura, praca, napięcie prądu mają swoje jednostki, a tu nagle tak niby różne rzeczy jak dźwięk i fale radiowe nagle mierzy się w decybelach? Możnaby pomyśleć, że to i to jest falą, więc coś tu może być na rzeczy, ale zaraz przychodzi pan fotograf i mierzy światło w lumenach albo innych luksach i ząg. A czy możnaby mierzyć np. prędkość w decybelach? okazuje się, że w pewnym sensie można, tylko byłoby to trochę niewygodne. Czemu? bo skala decybelowa to na prawdę dziwny, przy najmniej dla większości ludzi, twór. Działa to tak: ustalamy sobie umowną wartość, która w skali decybelowej jest zerem i teraz uwaga: 6db to wartość dwa razy większa, 12db czterokrotnie więcej, 18db to już osiem razy więcej itd, czyli każde 6db to dwókrotność poprzedniej wartości. Tak samo jest z liczbami ójemnymi, tj -6db to dwa razy mniej niż 0db, -12db to cztery razy mniej niż 0db itd. chcąc mierzyć prędkość w decybelach trzebaby założyć gdzie jest 0db. Gdyby ustawić to gdy samochód sobie stoi to nagle pojawia się problem, bo przecież można zero mnożyć dowolną ilość razy i jak wół zawsze wyjdzie zero, przy najmniej tak w szkole uczą. No więc niech zero będzie przy 10km/h. W ten sposób gdy jedziemy z prędkością 6db to mamy na standardowym liczniku 20km/h. 12db to już mamy czterdziestkę, a 24db to zasuwamy 160 na godzinę, a 30db to niebagatelne 320km/h. Za to -6db to 5km/h, a gdy stoimy to licznik powiniem pokazać odwróconą ósemkę po minusie.
Czemu więc w takiej dziwnej skali mierzymy dźwięk i czemu to działa? ano dlatego, że dźwięk to, jak w szkole uczą, zmiany ciśnienia powietrza. Rejestrowany przez nasze uszy przedział tych zmian jest zaskakująco wielki i gdyby mierzyć to w standardowy sposób okazałoby się, że szept to jakieś ułamki z dużą ilością zer, a wybuch to sześcio lub więcej cyfrowe liczby.
Wniosek: 0db to NIE jest cisza absolutna, tylko tzw próg słyszalności czyli uśredniony próg, w którym człowiekowi wydaje się, że może coś ta słychać. Nie zmienia to faktu, że mog być dźwięki o poziomie np. -8db, ale przeciętny człowiek nie jest w stanie tego zarejestrować.
Kolejną ciekawostką jest wyznaczenie 0db w cyfrowych systemach dźwięku. Wartość ta równa się maksymalnemu poziomowi, jaki system jest w stanie zarejestrować czyli taki, tu info dla informatyków, który zapisany jest przy pomocy samych jedynek. Wynika z tego, że w cyfrowym świecie audio, wszelkie głośności mają na początku przyklejony minus.